योग विज्ञानबाट ५ स्वास्थ्य सुझावहरू जान्नुहोस् - स्वास्थ्य र फिटनेसका लागि केही सरल स्वास्थ्य सुझावहरूरहेका छन् । हाम्रो सनातन संस्कृतिमा आधारित रहेर जीवनयापन गर्ने केही तरिकाहरू छन् जुन हामीले धेरै पुस्तादेखि अनुसरण गर्दै आएका छौं, जस्तै - उपवास, बस्ने र उभिने तरिका, र पानी भण्डारण गर्न तामाको भाँडोको प्रयोग गर्ने लागाएतका यी सुझावहरूको बारेमा जान्नुहोस्।

१. तामाको भाँडोमा राखेको पानी पिउनुहोस। 
चिकित्सा विज्ञानले तामाको जीवाणुरोधी गुणहरूमा गहिरो चासो लिइरहेको छ । यसको अध्ययन लागि धेरै प्रयोगहरू सञ्चालन गरिएका छन् र वैज्ञानिकहरूले पत्ता लगाएका छन् कि पानीको आफ्नै मेमोरी छ - यसले स्पर्श गरेको सबै कुरा सम्झन्छ । पानीको आफ्नै स्मरण शक्ति हुने भएकाले यसलाई भाँडोमा कसरी राख्ने भन्नेमा हामी ध्यान दिनु पर्छ । यदि तपाईंले तामाको भाँडामा रातभर वा कम्तिमा चार घण्टासम्म पानी राख्नुहुन्छ भने यसले तामाको केही गुणहरू अवशोषित गर्दछ । यो पानी तपाईंको कलेजो र सामान्यतया तपाईंको स्वास्थ्य र जीवन शक्तिको लागि विशेष गरी राम्रो छ। यदि पानी धेरै तीव्र गतिमा पम्प गरी अनगिन्ती मोडहरू लिएर फलाम वा प्लाष्टिकको पाइपबाट घरमा पुग्छ भने यी सबै घुमाउरोमा रगड्दा र हिर्काउँदा धेरै दोषहरू हुन्छन् । तर स्मरणसँगै पानीमा आफ्नो मौलिक रूपमा फर्किने शक्ति पनि हुन्छ । यो ट्यापको पानीलाई एक घण्टा नमिलाएर राख्नुभयो भने दोष स्वतः हट्छ ।

२ आफ्नो शरीरलाई आराम दिनुहोस्, सुत्न होइन।
तपाई कति समय सुत्न जानुहुन्छ तपाईको जीवनशैलीमा निर्भर गर्दछ, तर तपाईले कति घण्टा सुत्नु आवश्यक छ भन्ने कुरा महत्त्वपूर्ण छ । प्रायः दिनमा आठ घण्टा सुत्नु पर्छ भनिन्छ। तपाईको शरीरलाई के चाहिन्छ निद्रा होइन, यो आराम हो । यदि तपाइँ दिनभरि तपाइँको शरीरलाई आराम गर्नुहुन्छ, यदि तपाइँको काम, तपाइँको व्यायाम, सबै तपाइँको लागि आराम जस्तै हो, तब स्वचालित रूपमा तपाइँको निद्रा घण्टा कम हुनेछ। मानिसहरू तनावमा सबै काम गर्न चाहन्छन् । पार्कमा हिँड्दा पनि मानिसलाई तनाव हुने गरेको देखिन्छ । अब यस प्रकारको अभ्यासले तपाईलाई राम्रो भन्दा बढी हानि पुर्याउँछ किनकि तपाईले सबै कुरा लिइरहनुभएको छ मानौं तपाई युद्ध लड्दै हुनुहुन्छ । किन फुर्सदमा टहल्नु हुन्न? हिड्ने होस् वा दौडने, किन पूरा रमाइलो र आरामसँग गर्न सक्नुहुन्न?  त्यसोभए प्रश्न फेरि आउँछ, मेरो शरीरलाई कति निद्रा चाहिन्छ? तपाईले कस्तो प्रकारको शारीरिक श्रम गर्नुहुन्छ त्यसमा भर पर्छ ।

तपाईंले न खानाको मात्रा र सुत्ने घण्टा तय गर्न आवश्यक छ । मैले यति धेरै क्यालोरी मात्र लिनु पर्छ, मैले यति धेरै घण्टा सुत्नु पर्छ, यी सबै जीवन जिउनको लागि बेकारका चीजहरू हुन्। आज तपाईले गरिरहनुभएको शारीरिक श्रमको स्तर कम छ, त्यसैले तपाईले कम खानु पर्छ। भोलि धेरै काम गर्नु पर्यो भने धेरै खाउ । निद्रामा पनि त्यस्तै हुन्छ । तपाईंको शरीरले पूर्ण आराम पाउने क्षण, बिहानको ३  वा ८ बजे उठ्छ। अलार्मको घण्टी बज्दा तपाईंको शरीर उठ्नु हुँदैन । शरीरले आराम गरेपछि आफैँ उठ्नुपर्छ

३ दुई हप्तामा एक पटक ब्रत गर्नु पर्छ। 
तपाईंको शरीरको प्राकृतिक चक्रसँग सम्बन्धित ‘मण्डल’ भन्ने कुरा छ । चक्र भन्नाले शरीर हरेक ४० देखि ४८ दिनमा एक निश्चित चक्रमा जान्छ । प्रत्येक चक्रमा तीन दिनहरू हुन्छन् जसमा तपाईंको शरीरलाई खानाको आवश्यकता पर्दैन । यदि तपाईं आफ्नो शरीरको बारेमा सचेत हुनुभयो भने, तपाईंले यो पनि महसुस गर्नुहुनेछ कि तपाईंको शरीरलाई यी दिनहरूमा खानाको आवश्यकता छैन । तपाईं यी दिनहरू मध्ये कुनै पनि खाना बिना आरामसँग बाँच्न सक्नुहुन्छ । ११ देखि १४ दिनमा एउटा यस्तो दिन आउँछ, जुन दिन केही खान मन लाग्दैन। त्यस दिन खानु हुँदैन । तपाईलाई थाहा पाउँदा छक्क पर्नुहुनेछ कि कुकुर र बिरालोमा पनि यति धेरै चेतना छ । कहिलेकाहीँ ध्यान दिएर हेर्नुहोस्, एक विशेष दिन तिनीहरूले केहि खाँदैनन् । वास्तवमा, तिनीहरू आफ्नो प्रणालीको बारेमा पूर्ण रूपमा सचेत छन्।

जुन दिन व्यवस्थाले आज नखान भन्छ, त्यो दिन शरीर सफा गर्ने दिन हुन्छ र त्यस दिन केही खाँदैनन् । अब तपाईंसँग ती विशेष दिनहरू पहिचान गर्न पर्याप्त जागरूकता छैन। त्यसपछि के गर्ने! यो समस्या समाधान गर्नको लागि हाम्रो ठाउँमा एकादशीको दिन तोकियो । हाम्रो महिनालाई हेर्दा एकादशी १४ दिनमा एकपटक आउँछ । यसको मतलब प्रत्येक १४ दिनमा तपाईं एक दिन नखाई जान सक्नुहुन्छ । यदि  केही नखाई बस्न सकिदैन वा हाम्रो काम यस्तो छ कि भोकै बस्नु हाम्रो  वशमा छैन र भोकै बस्नको लागि आवश्यक भक्ति छैन भने फलफूल खान सकिन्छ । समग्र बिन्दु हाम्रो  प्रणालीको बारेमा सचेत हुनु हो ।
अर्को कुरा, यदि तपाई बारम्बार चिया र कफी पिउने बानी हुनुहुन्छ र उपवास बस्ने प्रयास गर्नुहुन्छ भने तपाईले धेरै समस्याको सामना गर्नुपर्नेछ । यो समस्याको एउटै मात्र समाधान छ। यदि तपाईं उपवास बस्न चाहनुहुन्छ भने सबैभन्दा पहिले आफ्नो खानपानमा सुधार गर्नुहोस् । पहिले सही प्रकारको खाना खाने बानी बसाल्नुहोस्, त्यसपछि व्रतको बारेमा सोच्नुहोस् । यदि तपाईंले जबरजस्ती खाने इच्छालाई रोक्न खोज्नुभयो भने, यसले तपाईंको शरीरलाई हानि पुर्याउँछ । यहाँ अर्को एउटा कुरा धेरै महत्त्वपूर्ण छ कि कुनै पनि परिस्थितिमा बल प्रयोग गर्नु हुँदैन ।
४. ढाड सीधा पारेर  बस्ने बानि बसाल्नुहोस। 

शरीरका भित्री अंगहरूलाई शिथिल बनाउन यसको विशेष महत्त्व हुन्छ । यसका धेरै पक्ष छन् । अहिले हामी यसको एउटा पक्ष मात्रै विचार गरिरहेका छौं। शरीरका अधिकांश महत्त्वपूर्ण आन्तरिक अंगहरू छाती र पेटको क्षेत्रमा अवस्थित हुन्छन्। यी सबै भागहरू न त कडा वा कठोर छन् न त नट वा बोल्टले कुनै एक ठाउँमा फिक्स गरिएका छन् । यी सबै अंगहरू ढीलो र जाली भित्र झुन्डिएका छन्। मेरुदण्ड सीधा राखेर बस्ने बानी बसाल्दा मात्र यी अंगहरूले अधिकतम राहत पाउन सक्छन् । आधुनिक विचारका अनुसार आराम भनेको पछाडिको सहारा लिएर बस्नु वा झुकेर बस्नु हो । तर यसरी बस्दा शरीरका अंगहरूलाई कहिल्यै आराम मिल्दैन । यस अवस्थामा, शरीरका अंगहरूले राम्रोसँग काम गर्दैनन् - विशेष गरी जब तपाईं मनपर्ने खाना पछि कुर्सीमा बस्नुहुन्छ । आजकल धेरै यात्रा कुर्सीमा बसेर गरिन्छ । यदि तपाईं आरामदायी कार सीटमा बसेर हजार किलोमिटर यात्रा गर्नुहुन्छ भने, तपाईंले आफ्नो जीवनको कम्तिमा तीन देखि पाँच महिना गुमाउनुहुन्छ । यस्तो आसनमा लगातार बस्दा तपाईंको अंगहरूमा यस्तो नराम्रो प्रभाव पर्छ कि तिनीहरूको काम गर्ने शक्ति नाटकीय रूपमा कम हुन्छ वा तिनीहरू धेरै कमजोर हुन्छन् ।

शरीरलाई सीधा राख्नुको मतलब यो होइन कि हामीलाई आराम मन पर्दैन, तर साधारण कारण यो हो कि हामीले आरामलाई पूर्ण रूपमा फरक तरिकाले बुझ्छौं र महसुस गर्छौं। तपाइँ तपाइँको मेरुदण्ड सीधा राख्दा तपाइँको मांसपेशिहरु लाई आराम राख्ने बानी मा जान सक्नुहुन्छ। तर यसको विपरित, जब तपाइँको मांसपेशिहरु झुकिएको छ, तपाइँ आफ्नो अंगहरु लाई आराम मा राख्न सक्नुहुन्न । सान्त्वना दिने अर्को उपाय छैन । तसर्थ, यो महत्त्वपूर्ण छ कि हामीले हाम्रो शरीरलाई यसरी तयार गर्नुपर्छ कि मेरुदण्ड सीधा राखेर हाम्रो शरीरको संरचना र स्नायु प्रणाली आरामदायी अवस्थामा रहन्छ ।

५. पाँच तत्वहरूसँग जोडेर जीवन जिउनुहोस्
सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण कुरा यो हो कि यदि कोही बिरामी छ भने,केहि समय बगैचा वा खुला चौरमा हिड्ने बस्ने गर्नु पर्छ । कम्तिमा आधा घण्टादेखि ४५ मिनेटसम्म खाली हातले पृथ्वीको सम्पर्कमा रहनुपर्छ। यसो गर्नाले उनीहरु स्वस्थ हुन्छन् । किनकि  शरीर भन्ने चिज यो पृथ्वीको टुक्रा मात्रै हो, होइन र ? हो वा होइन? यो धर्तीमा हिँड्ने ती सबै अनगिन्ती मानिसहरू कहाँ गए? सबै पृथ्वीको सतहमा छन्, हैन? यो शरीर पनि पृथ्वीको सतहमा डुब्नेछ - जबसम्म तपाइँका साथीहरू - तपाइँ फेरि ब्यूँझन्छु भन्ने डरले - तपाइँलाई धेरै गहिरो गाड्नुहोस्। त्यसोभए, यो केवल पृथ्वीको टुक्रा हो। त्यसोभए यो सबै भन्दा राम्रो हुनेछ जब तपाईं पृथ्वी संग केहि सम्पर्क कायम राख्नुहुन्छ ।

अहिले तपाई ५० औं तल्लामा सधैं सूट र जुत्ता लगाएर हिड्नु हुन्छ, र जमिनको सम्पर्कमा कहिल्यै आउनुहुन्न । यस्तो अवस्थामा तपाई शारीरिक र मानसिक रुपमा बिरामी हुनु स्वभाविक हो । पंचा तत्वले बनेको शरीर पांच तत्वहरुको सम्पर्कमा रही रहनु पर्छ । एसो गर्दा मानिस छिट्टो बिरामी पर्दैन वा बिरामी पर्दा पनि छिट्टो निको हुन्छ।पृथ्वी जल तेज बायु र आकाश संग तादम्य मिलाएर जिउन सिक्नु पर्छ।