१. प्रस्तावनाः
नेपाली साहित्यमा मुक्तकको स्थान महत्त्वपूर्ण छ । यसले कविहरूलाई जीवनका गहिरा र जटिल भावनाहरूलाई संक्षेप र प्रभावकारी रूपमा व्यक्त गर्ने अवसर प्रदान गर्छ । कवि लेकप्रसाद प्याकुरेल, नेपाली साहित्यका एक प्रख्यात कवि र समालोचक, यस क्षेत्रका प्रमुख नामहरूमा पर्छन् । उनका कृतिहरूले जीवनका यथार्थ र भावनात्मक जटिलताहरूलाई गहिरो र प्रभावकारी तरिकामा व्यक्त गर्छन् । यस समीक्षामा उनको “वर्तमान बिझाउँदा” मुक्तक सङ्ग्रहमा समावेश १८ नम्बर मुक्तकको गहन विश्लेषण गर्ने प्रयास गर्दै कविको व्यक्तित्व र कृतित्वको समीक्षा पनि प्रस्तुत गरिएको छ ।

२. कविको जीवन र साहित्यिक यात्राः
कवि लेकप्रसाद प्याकुरेल २०३९ असोज १२ गते जन्मेका हुन् । उनका पिता वेदनिधि प्याकुरेल र माता वसुन्धरा प्याकुरेल छन् । स्नातकोत्तर अध्ययन त्रिभुवन विश्वविद्यालयबाट पूरा गरेपछि, प्याकुरेलले प्राध्यापन र साहित्यिक गतिविधिमा महत्वपूर्ण योगदान दिएका छन्। उनले आफ्नो साहित्यिक यात्रा प्रारम्भमा नै नेपाली साहित्यमा विशेष स्थान बनाउन सफल भएका छन् । उनले “लेकवेशीका आँसुहरू” (२०७४) र “वर्तमान बिझाउँदा” (२०७८) जस्ता महत्वपूर्ण कृतिहरू प्रकाशित गरेका छन् । साथै, उनले समालोचना “सम्यक दर्शन” पनि लेखेका छन्, जसले उनको विश्लेषणात्मक क्षमतालाई प्रमाणित गर्छ ।
प्याकुरेल नेपाली साहित्यका प्रमुख हस्ती हुन् । उनका लेखनका विभिन्न पक्षहरूले उनलाई एक संवेदनशील र गहिरो विचारकको रूपमा प्रस्तुत गर्छन् । उनी साहित्यिक समालोचकको रूपमा पनि परिचित छन् र साहित्यिक संस्थाहरूमा महत्वपूर्ण भूमिकामा रहिसकेका छन् ।

३. मुक्तकको संरचनाः
“ऊ आगो होईन अँगार थियो  
व्यर्थै हात सेकाएर गल्ती गरेँ  
यो नुन खुर्सानीको सहरमा  
आलो घाउ देखाएर गल्ती गरेँ ।”
यस मुक्तकको संरचना चार हरफमा विभाजित छ, जसले यसको प्रभावकारिता र अर्थपूर्णता बढाएको छ । पहिलो दुई हरफमा कवि आफ्ना अनुभूतिहरू र समाजसँगको सम्बन्धलाई व्यक्त गर्छन् । “आगो“ र “अँगार” को प्रतीकात्मकता जीवनका कठिनाइ र पीडालाई प्रतिनिधित्व गर्छ, जसले पाठकलाई कविको भावनात्मक अवस्थासँग जोड्दछ । अन्तिम दुई हरफले कविको गल्ती र पछुतोको स्वीकारोक्ति प्रस्तुत गर्छ, जसले पाठकलाई कविको आन्तरिक संघर्ष र सामाजिक यथार्थको गहिराइमा प्रवेश गराउँछ ।

४. शैली र प्रस्तुतिकरणः
कवि प्याकुरेलको शैली सरल र स्पष्ट छ, तर यसमा गहिरो भावनात्मक र प्रतीकात्मक तत्व लुकेको हुन्छ । उनले साधारण शब्दहरूको प्रयोग गरेर गहिरो अर्थलाई व्यक्त गरेका छन् । “आगो” र “अँगार” को प्रतीकात्मकता जीवनका संघर्ष र कठिनाइहरूलाई स्पष्ट पार्दछ । कविको लेखनशैलीको विशेषता भनेको यसको सहजता र स्पष्टता हो, जसले पाठकलाई तुरुन्तै भावनात्मक प्रतिक्रिया दिन्छ ।

५. विषयवस्तु र वोधः
यस मुक्तकको विषयवस्तु जीवनका कठिनाइ र पछुतोको स्वीकारोक्ति हो । कविले आफ्नो अनुभवहरूलाई प्रतीकात्मक र भावनात्मक तरिकामा प्रस्तुत गरेका छन् । “आगो” र “अँगार” को प्रयोगले जीवनका चुनौतीहरू र तिनको परिणामलाई उजागर गर्छ, जबकि “नुन खुर्सानीको सहरमा” ले समाजको कठोरता र निष्ठुरतालाई व्यक्त गर्छ । यस मुक्तकको वोध शक्तिशाली छ, जसले पाठकलाई तुरुन्तै प्रभाव पार्छ र गहिरो अनुभूति प्रदान गर्छ ।

६. सकारात्मक पाटाहरूः
यस मुक्तकका सकारात्मक पक्षहरू उल्लेखनीय छन्ः
– भावनात्मक गहिराइः
कविले जीवनका कठिनाइ र पछुतोको भावनालाई गहिरो र प्रभावकारी तरिकामा व्यक्त गरेका छन् ।
– साहित्यिक शैलीः
कविको शैली सरल र स्पष्ट छ, जसले पाठकलाई तुरुन्तै आकर्षित गर्छ ।
– प्रतिकात्मकताः
“आगो” र “अँगार” जस्ता प्रतीकहरूले जीवनका जटिल पक्षहरूलाई स्पष्ट पार्दछन् ।
– सन्देशः
मुक्तकले पाठकलाई जीवनका गल्तीहरूबाट पाठ सिक्न र समाजका कठोरतासँग सामना गर्न प्रेरित गर्छ ।

७. मुक्तकले दिन खोजेको सन्देशः
यस मुक्तकले जीवनका कठिनाइहरू र पछुतोबाट सिक्ने महत्त्वपूर्ण सन्देश दिन्छ । कविले जीवनमा भएको गल्ती र पछुतोको स्वीकारोक्ति गर्दै, पाठकलाई गल्तीबाट पाठ सिक्न र भविष्यमा सजग रहन प्रेरित गर्छन् । “आगो” र “अँगार” को प्रतीकले जीवनका कठिनाइ र पीडालाई दर्शाउँछ, जबकि “नुन खुर्सानीको सहरमा” ले समाजको कठोरता र पीडालाई व्यक्त गर्छ । यस मुक्तकले पाठकलाई जीवनका यथार्थलाई गहिरो रूपमा बुझ्न र तिनको सामना गर्न चेतावनी दिन्छ ।

८. कमजोरीहरूः
यस मुक्तक संग्रहमा केही कमजोरीहरू पनि छन्ः
– प्रतीकात्मकताः
“आगो” र “अँगार” जस्ता प्रतीकहरूले केही पाठकलाई भ्रममा पार्न सक्छन्, जसले गर्दा स्पष्टता अभाव हुनसक्छ ।
– वाक्याँशहरूको अस्पष्टताः
“नुन खुर्सानीको सहरमा” भन्ने वाक्याँशले केही पाठकलाई अन्योलमा पार्न सक्छ ।
९. सुधारका क्षेत्रहरूः
यस मुक्तकमा सुधारका सम्भावित क्षेत्रहरू निम्न छन्ः
– प्रतीकात्मकता स्पष्टताः
प्रतीकहरूको स्पष्टता बढाएर र तिनीहरूको व्याख्या गरेर पाठकलाई अधिक बोध गर्न सहज बनाउन सकिन्छ ।
– भाषा र शब्द चयनः
भाषा अझ सरल र स्पष्ट बनाउन सकिन्छ, ताकि पाठकलाई मुक्तकको भावनात्मक र काव्यिक गहिराइलाई बुझ्न सजिलो होस् ।

१०. कविको व्यक्तित्व र कृतित्वः
कवि प्याकुरेलको व्यक्तित्व अत्यन्तै संवेदनशील र गहिरो छ । उनी जीवनका अनुभवहरूलाई गहिरो रूपमा बुझ्न र तिनलाई साहित्यमा व्यक्त गर्न सक्षम छन् । उनको लेखनशैली सरल छ, तर यसमा गहिरो अर्थ लुकेको हुन्छ । कवि प्याकुरेललाई “जीवनका चित्रकार” भन्न सकिन्छ, जसले जीवनका विभिन्न रंगहरूलाई शब्दका माध्यमबाट चित्रित गरेका छन् । उनी “समाजका आवाज“ पनि हुन्, जसले समाजका यथार्थ र कठिनाइहरूलाई साहित्यको माध्यमबाट व्यक्त गरेका छन् । कवि प्याकुरेललाई “भावनाका सेतु” को रूपमा पनि लिन सकिन्छ, जसले पाठकलाई आफ्ना भावना र अनुभवहरूको संसारमा पुल बाँध्न मद्दत गर्छन् ।

११. निष्कर्षः
लेकप्रसाद प्याकुरेलको यो मुक्तक नेपाली साहित्यको एउटा अमूल्य धरोहर हो । यसले जीवनका यथार्थ र समाजका कठोर पक्षहरूलाई उजागर गरेको छ । यसको गहिराइ, शैली र प्रस्तुतिकरणले पाठकलाई गहिरो प्रभाव पार्छ । यद्यपि यसमा केही कमजोरीहरू छन् । जस्तै प्रतीकात्मकता र वाक्याँशहरूको अस्पष्टता, तर यी कमजोरी हरूले मुक्तकको समग्र प्रभावलाई कमजोर बनाउँदैनन् । मुक्तकको समग्र मूल्याङ्कन गर्दा, यो स्पष्ट छ कि यो मुक्तक एक शक्तिशाली साहित्यिक कृति हो, जसले पाठकलाई सोंच्न, अनुभव गर्न र जीवनका गहिराइहरूमा डुबुल्की मार्न प्रेरित गर्छ ।  

---------------------------------------------------------------------------------०००------------------------------------------------------------------------------
–कवीन्द्र भट्टराई 

(लेखक भट्टराई महेन्द्र बहुमुखी क्याम्पस, नेपालगन्जका सहप्राध्यापक हुनुहुन्छ । सं.)