आईतवार, २८ बैशाख, २०८२
आईतवार, २८ बैशाख, २०८२
राष्ट्रिय सन्देश संबाददाता, बिहीबार, १४ असार, २०८०
आज हरिशयनी एकादशी। आजको दिन एक महिना अगाडी निर्जला एकादशीमा छरिएको तुलसी आज तुलसीको मोठ मा लगाउने गरिन्छ। आषाढ शुक्ल पक्षको एकादशीदेखि कार्तिक शुक्ल पक्षको एकादशीसम्मको करिब चार महिनाको अन्तराललाई चर्तुमास भनिन्छ ।यो पटक श्रवानामा अधिक मास परेर केहि समय बढी रहेको छ।
धार्मिक दृष्टिले यी चार महिनालाई भगवान विष्णुको निद्राकाल मानिन्छ ।आषाढ महिनाको शुक्ल पक्षको एकादशीलाई पद्मनाभ, आषाढी, हरिशयनी र देवशयनी एकादशी पनि भनिन्छ। शास्त्र अनुसार एकादशीको महत्व बताउँदै श्रीनारायणले देवताहरूमा श्रीकृष्ण, देवीहरूमा प्रकृति, वर्णहरूमा ब्राह्मण र वैष्णवहरूमा भगवान शिव श्रेष्ठ रहेको बताउनुभएको छ । देवशयनी एकादशीको रात उठेर शंख, चक्र र गदा धारण गरेका भगवान विष्णुको भक्तिपूर्वक पूजा गर्नेको पुण्य चतुर्मुख ब्रह्माजीले पनि गणना गर्न सक्दैनन् ।आषाढ शुक्ल पक्षको एकादशीदेखि कार्तिक शुक्ल पक्षको एकादशीसम्मको करिब चार महिनाको अन्तराललाई चर्तुमास भनिन्छ । धार्मिक दृष्टिले यी चार महिनालाई भगवान विष्णुको निद्राकाल मानिन्छ ।चिकित्सा विज्ञानका अनुसार यस समयमा सूर्य र चन्द्रमाको चमक पृथ्वीमा कम पुग्छ, पानीको मात्रा बढ्छ, वातावरणमा धेरै जीवजन्तुको उत्पत्ति हुन्छ, जसले धेरै रोग निम्त्याउँछ। त्यसैले यस अवधिमा ऋषि-मुनि, तपस्या, आत्म-अध्ययन र प्रवचन आदि गर्छन्। यी दिनमा ब्रजमा मात्रै दर्शन गर्न सकिन्छ किनभने यी महिनाहरूमा पृथ्वीका सबै तीर्थयात्री ब्रजमा आएर बस्छन्।शुभ कार्यहरू निषेधित छन्।
गरुध्वज जगन्नाथ सुतिरहेको बेला चर्तुमासमा विवाह, यज्ञ, दीक्षा, यज्ञ, गोदान, गृहप्रसार आदि सबै शुभ कार्य त्यागिन्छन्। यसको कारण यो हो कि जब भगवान विष्णुले वामन अवतारमा बालीसँग तीन पाइला जमिन मागेका थिए, तब श्रीहरिले पृथ्वी र स्वर्गलाई दुई पाइलामा नापे र तेस्रो पाइला राख्न थालेपछि बालीले आफ्नो शिर अगाडि राखे ।राजा बलिसँग प्रसन्न भएर भगवान विष्णुले उनलाई पाताल लोक दिए र उनको दान देखेर वरदान माग्न भने। बालीले भने- 'मेरो लोकपातालमा सबै देवी-देवताहरूसँग बास गरून्।' र यसरी श्रीहरि सबै देवताहरू सहित पाताल गए, यो दिन एकादशी (देवशयनी) को थियो। यस दिनदेखि सबै शुभ कार्यका दाता भगवान विष्णु पृथ्वीबाट गायब भएको जनविश्वास छ ।
सबै एकादशीमा श्री नारायणको पूजा गरिन्छ। तर यस एकादशीमा श्रीहरिको सुत्ने समय प्रारम्भ भएकाले विशेष नियम-कानुनका साथ पूजा गर्नुपर्छ। पद्म पुराणका अनुसार देवशयनी एकादशीका दिन कमलको फूलले कमललोचन भगवान विष्णुको पूजा गरी तीनै लोकका देवताको पूजा गरिन्छ ।प्रत्येक दिन व्रत बसेपछि भगवान विष्णुको प्रतिमालाई पञ्चामृतले स्नान गराउनुपर्छ, पहेंलो वस्त्र र पहेँलो दुपट्टाले सजाउनुपर्छ र श्रीहरिको आरती गर्नुपर्छ । भगवानलाई सुपारी चढाएपछि यो मन्त्रले उहाँको स्तुति गर्नुहोस्।
'सुप्ते त्वयि जगन्नाथ जगत सुप्तं भवेदिदम।
विबुद्धे त्वयि बुध्येत जगत सर्वं चराचरम।'
हे भगवान जगन्नाथ ! जब तिमी सुत्छौ, यो सारा दुनियाँ सुप्त हुन्छ र जब तिमी उठ्छौ, सारा दुनियाँ र रमाइलो पनि ब्यूँझन्छ। प्रार्थना गरिसकेपछि भगवानलाई सेतो कपडाको ओछ्यानमा सुताउनु पर्छ।चतुरमसमा भगवान विष्णु सुत्ने भएकाले शास्त्र अनुसार मानिसले भुइँमा सुत्नु पर्छ । साउनमा हरियो, भादोमा दही, असोजमा दूध र कार्तिकमा दाल त्याग्नु पर्छ भनिएको छ ।
